Pierwsza wizyta studyjna organizowana w ramach projektu Gov4Water (Interreg Europa) odbyła się w dniach 29-30 października 2024 r. w węgierskiej miejscowości Szombathely, stolicy komitatu Vas. Partnerom projektu zostały zaprezentowane miejscowa oczyszczalnia ścieków oraz zbiornik retencyjny wraz z otaczającymi go terenami rekreacyjnymi w miejscowości Lukácsháza. Program wizyty studyjnej uwzględniał także zwiedzanie wieży ciśnień oraz muzeum infrastruktury wodnej w Szombathely. Województwo Łódzkie jest jednym z partnerów projektu Gov4Water, który ma na celu udoskonalenie metod zarządzania wodą w kontekście zmian klimatycznych. W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele partnerów projektu, tj. AURI – Urząd ds. Odpadów i Wody Regionu Umbria (Włochy), Region Murcja (Hiszpania), Ministerstwo Środowiska (Estonia), Region Flandrii Zachodniej, Agencja Wodna Loire Bretagne (Francja), Województwo Łódzkie (Polska). Wizyty studyjne są kluczowym elementem projektu Gov4Water. Umożliwiają one dokładne poznanie działań podejmowanych przez regiony partnerskie na rzecz ochrony bioróżnorodności, a także przeciwdziałania powodziom, suszom i innym negatywnym skutkom trwających zmian klimatycznych. W wizytach studyjnych oprócz partnerów projektu Gov4Water mogą brać udział także regionalni interesariusze projektu, tj. jednostki samorządu terytorialnego, uczelnie wyższe, instytuty badawcze oraz inne jednostki mające wpływ na gospodarkę wodną w regionie. Udział w wizytach studyjnych to nie tylko okazja do pogłębienia swojej wiedzy o istniejących w Europie rozwiązaniach dotyczących zarządzania wodą ale także do prezentacji własnych projektów na forum międzynarodowym ponieważ każdej wizycie studyjnej towarzyszy część seminaryjna. Zbiornik retencyjny w Lukácsháza Oprócz ochrony mieszkańców, podzielone na dwie części jezioro może być wykorzystywane do celów turystycznych i rekreacyjnych (znajdują się tutaj trasy spacerowe, tereny przeznaczone do połowu ryb oraz plaża dla psów). Dzięki utworzeniu zapory, wzrosła także wartość ekologiczna obszaru i okolicznych dróg wodnych, ponieważ cieki wodne mogą być utrzymywane w naturalnych warunkach ze względu na tylko niewielkie ilości wody uwalnianej ze zbiornika na raz. Na terenach zalewowych znajdują się także pola rolnicze oddane w ręce prywatnych właścicieli. Oczyszczalnia ścieków w Szombathely Oprócz niwelowania ryzyka powodziowego, władze komitatu Vas dbają także o poprawę jakości wody w swoim regionie. W 2008 roku dokonano z wykorzystaniem funduszy UE znaczącej modernizacji mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków w Szombathely. W trakcie realizacji projektu przeprowadzono priorytetowe działania w trzech obszarach. Pierwsze zadanie obejmowało rozbudowę i modernizację oczyszczalni ścieków, ponieważ proces przetwarzania osadów ściekowych stosowany wcześniej nie był wystarczająco nowoczesny, dlatego do środowiska w okolicy przedostawały się silne nieprzyjemne zapachy. Urządzenia i instalacje wykorzystywane do oczyszczania mechanicznego na poziomie podstawowym również wymagały przebudowy. Odnowione zostały między innymi następujące urządzenia: kanał główny, centralna elektrownia, rozdzielacz i komora pomiarowa osadu, zagęszczacz osadu i gnojowicy, wał odgazowujący i wyrównawczy, elektrownia przeróbki osadu oraz elektrownia recyrkulacyjna. Wybudowano nową komorę pomiarową ścieków, komorę fermentacyjną, siłownię sprężarek gazu Drugi element projektu stanowił rozbudowę sieci kanalizacyjnej w zachodniej części miasta. Było to konieczne, ponieważ kanalizacja była często zalewana podczas ulew. Zbudowano główny kanał ściekowy i przepompownię, a także zakończono przebudowę systemu kanalizacyjnego na odcinku W wyniku realizacji inwestycji poprawie uległa jakość życia 117 000 mieszkańców 35 miejscowości oraz zmniejszyło się zanieczyszczenie wód podpowierzchniowych. Wieża ciśnień oraz muzeum infrastruktury wodnej w Szombathely Wysoka na 55 metrów stara wieża ciśnień znajdująca się w parku Brenner, która została wyłączona z użytkowania w 1975 roku, obecnie stanowi interaktywną przestrzeń promującą wiedzę o wodzie oraz regionie. W wyniku renowacji, przeprowadzanej od 2019 roku powstały nowe przestrzenie funkcjonalne, kawiarnia oraz galeria prezentująca sam budynek i historię miasta. Na dwóch piętrach znajduje się przestrzeń edukacyjna wzbogacona o prezentację multimedialną na temat wody, wykorzystującą przenośne tablety. Odwiedzający mogą dostać się na najwyższe piętro wieży, którego taras stanowi punkt widokowy na Szombathely i okolice. W ramach renowacji zagospodarowane zostały również okoliczne tereny zielone. Powstały nowe elementy placu zabaw, budynek wypożyczalni zabawek a także ogólnodostępny Park Ruchu Drogowego, w którym dzieci jeżdżąc na rowerach mogą uczyć się zasad panujących na drogach. Historia miasta Szombathely sięga 43 roku n.e. W tym roku na terenach obecnej stolicy komitatu Vas została założona rzymska osada Savaria. Z okresu rzymskiego pochodzą pierwsze urządzenia wodno-kanalizacyjne, których elementy znajdują się m.in. w muzeum infrastruktury wodnej. Większość antycznych konstrukcji służących do transportu wody oraz odprowadzania nieczystości zostało zniszczonych podczas trzęsienia ziemi jakie dotknęło te tereny w 456 r. n.e. Muzeum pełni funkcje edukacyjne dla mieszkańców miasta (przede wszystkim dla dzieci i młodzieży), szerząc wiedzę na temat tego najcenniejszego zasobu dla ludzkości. Dobre praktyki z regionów partnerskich Gov4Water Drugiego dnia wizyty studyjnej na Węgrzech, partnerzy podzielili się dobrymi praktykami w zakresie gospodarowania wodą w ich regionach. Dobre praktyki stanowić będą podstawę do wprowadzania modyfikacji w instrumentach polityki danego regionu (w przypadku Województwa łódzkiego jest to program „Fundusze Europejskie dla Łódzkiego 2021 -2027). Dobre praktyki będą szczegółowo poznawane podczas działania projektowego pn. „Wymiana personelu”, zaplanowanego do realizacji w 4 semestrze projektu (przełom 2025 i 2026 roku). W zakresie rozwiązań poprawiających jakość wody i zmniejszających podatność na występowanie powodzi miejskich, została zaprezentowana inwestycja Miasta Łódź realizowana w ramach projektu „Odwodnienie Miasta Łodzi”. Przebudowa podczyszczalni wód deszczowych przy ul. Liściastej wzmocniła odporność miasta na zagrożenia związane ze zmianami klimatu, w szczególności powodzie, poprzez spowolnienie odpływu spowodowanego intensywnymi opadami deszczu. Dzięki zastosowaniu naturalnych metod (roślin hydrofitowych) poprawił się nie tylko stan wód, ale także atrakcyjność obszaru miejskiego dla mieszkańców czy inwestorów. Inwestycja zapewniła efekt oczyszczania na poziomie poniżej 100 mg/dm3 zawiesiny ogólnej i 15 mg/dm3 substancji ropopochodnych. Przywrócenie migracji ryb w rzece Pärnu poprzez usunięcie zapory Sindi i stworzenie sztucznych bystrzy to z kolei dobra praktyka zaprezentowana przez estońskie Ministerstwo Środowiska. Inwestycja miała na celu zwiększenie dostępności siedlisk dla gatunków ryb, przyczynienie się do poprawy ogólnego stanu ekosystemu rzecznego i przywrócenie naturalnego przepływu rzeki. To rozwiązanie inżynieryjne miało na celu odtworzenie naturalnych warunków rzecznych, umożliwiając rybom łatwiejsze poruszanie się po rzece. W sumie usunięto 7 przeszkód migracyjnych, udrożniono ponad 3000 km rzek, oddziałując na siedliska na powierzchni 1220 hektarów. Liczebność ryb w rzece Pärnu i jej dopływach znacznie wzrosła, kilka utraconych gatunków ryb powróciło do rzeki. Prowincja Flandrii Zachodniej zarządza 3650 km dróg wodnych. Cieki te są zasilane deszczem. W związku z tym ich przepływ może gwałtownie wzrosnąć (powódź). Z drugiej strony, cieki wodne mogą wyschnąć po krótkim okresie suszy (niedobór wody). Aby rozwiązać te problemy, prowincja tworzy „kontrolowane obszary zalewowe” w strategicznych miejscach. Buforują one wodę podczas powodzi i zachowują ją do wykorzystania podczas suszy. Zbiorniki umiejscowione są na działkach rolników, którzy mają obowiązek utrzymywania ich jednak koszt inwestycji pokrywany jest ze środków Prowincji. Szacuje się, że dzięki zrealizowaniu wszystkich zaplanowanych inwestycji ochrona przed powodzią zwiększy się o 19.000 m³, ponadto zapewnione zostanie dodatkowe 24.000 m³ zaopatrzenie w wodę, bez konieczności nabywania przez prowincję jakichkolwiek gruntów. Więcej szczegółów na temat dobrych praktyk głoszonych w ramach projektu Gov4Water znajduje się na stronie: https://www.interregeurope.eu/gov4water/good-practices Następna wizyta studyjna w ramach projektu Gov4Water odbędzie się wiosną 2025 roku w hiszpańskim regionie Murcja. Głównym tematem wydarzenia będą strategie adaptacji do zmian klimatu. Wnioski Spotkanie na Węgrzech odbyło się w cieniu tragicznych wydarzeń do jakich doszło w Hiszpanii (region Murcja jest jednym z partnerów projektu). W wyniku działania cyklonu DANA wiele miejscowości w regionie Walencji, Kastylii-La Manchy, Andaluzji oraz Murcji zostało zalanych, a ponad 200 osób straciło życie. Wysokość opadów 29 i 30 października w Hiszpanii wyniosła 400 mm (na 1 metr kwadratowy spadło 400 l wody). Oznacza to, że w ciągu doby spadło tyle wody, co zazwyczaj w rok. Tragedia, która wydarzyła się w Hiszpanii to kolejny po wrześniowych powodziach jakie wystąpiły w środkowej Europie przykład katastrofalnych efektów zmian klimatycznych. Powódź błyskawiczna z jaką mieliśmy do czynienia w Hiszpanii oraz kilka miesięcy temu m.in. w Polsce to zjawisko, które występuje coraz częściej i w największym stopniu zagraża miastom z gęstą zabudową. Każdy region naszego kontynentu narażony jest na destrukcyjne działania żywiołów i coraz trudniej przewidzieć występowanie oraz skalę anomalii pogodowych. Z tego powodu niezwykle istotne jest podejmowanie przez władze państwowe oraz samorządowe aktywnych działań adaptacyjnych i mitygacyjnych, które pozwolą na lepsze dostosowanie się do zmieniających się warunków klimatycznych. W ostatnich latach temperatura powietrza w województwie łódzkim wzrosła o 2-3 stopnie Celsjusza, szacuje się także, że liczba suchych dni w ciągu roku zwiększy się nawet o 19 dni a zagrożenie wystąpieniem powodzi dotyczy 70% gmin regionu. Partnerzy projektu Gov4Water mają doświadczenie w radzeniu sobie z wyzwaniami dotyczącymi gospodarki wodnej w różnych obszarach: zwalczania skutków powodzi, przeciwdziałania suszy, czy ochrony bioróżnorodności. Stwarza to okazję do przeanalizowania systemów zarządzania wodą w regionach partnerskich oraz przede wszystkim do zaadaptowania najbardziej efektywnych rozwiązań.
Węgierskim przykładem rozwiązań infrastrukturalnych na rzecz przeciwdziałania powodziom są zbiorniki retencyjne w miejscowości Lukácsháza, które mogą przechowywać 5,2 miliona m3 wody na wypadek powodzi. Obiekt uwalnia tylko tyle wody, ile potrzeba do cieku wodnego poniżej, zmniejszając w ten sposób ryzyko powodzi lub szkód powodziowych. Obszar obejmuje zbiornik przeciwpowodziowy o powierzchni 145 hektarów, zaporę o długości 2 405 metrów oraz konstrukcję regulującą poziom wody. Zbiornik i ekologiczny teren podmokły składający się z dwóch jezior o powierzchni 24 hektarów utworzonych na wyrobisku, znajdują się między miejscowościami Kőszeg i Lukácsháza wzdłuż strumienia Gyöngyös (boczny strumień rzeki Raby).Inwestycja chroni około 100 000 osób, w szczególności tych mieszkających na terenach zagrożonych powodzią, tj. Lukácsháza, Gyöngyösfalu, Gencsapáti, Szombathely, Balogunyom, Sorkifalud, Sorkikápolna, Zsennye.
Poszczególne elementy procesu oczyszczania osadów ściekowych zostały zoptymalizowane, w wyniku czego zmniejszyło się natężenie nieprzyjemnych zapachów uwalnianych przez oczyszczalnię. Ponadto odnowiono sprzęt i instalacje do oczyszczania mechanicznego. W ramach rozbudowy systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków w Szombathely wybudowano nową kompostownię i zakończono przebudowę systemu kanalizacyjnego w zachodniej części miasta.
i magazyn gazu, a także zainstalowano dwa silniki gazowe.
o długości ponad 4 km. Trzecią inwestycją w ramach projektu była budowa nowej kompostowni.
Oprócz inwestycji ściśle związanych z zarządzaniem gospodarka wodną w komitacie Vas, uczestnikom wizyty studyjnej zostały zaprezentowane także ciekawe miejsca o charakterze edukacyjnym.
