W dniach 3-5 marca 2020 r. odbyły się warsztaty w ramach międzynarodowego projektu Interreg Europe pt. AQUARES „Doskonalenie polityk w zakresie ponownego wykorzystania wody dla oszczędzania zasobów w regionach europejskich”. Organizatorem był Zarząd Gospodarski Wodnej Oldenburga i Fryzji Wschodniej (OOWV) w Niemczech. Grupa 39 partnerów i ekspertów z Hiszpanii, Niemiec, Polski, Słowenii, Włoch, Czech, Grecji i Malty aktywnie i on-line uczestniczyła w grupowych zajęciach i prelekcjach. Celem warsztatów była wymiana doświadczeń pomiędzy partnerami w obszarze stosowania odpowiednich standardów i zarządzania ryzykiem w procesie monitorowania ponownego wykorzystywania wody w sektorach: rolnym, przemysłowym, miejskim i rekreacyjnym każdego regionu. Punktem wyjścia był projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody wraz z załącznikami (COM(2018) 337 final), opublikowany przez Komisję Europejską w dniu 28 maja 2018 roku: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A52018PC0337 Rosnąca presja na zasoby wody niezbędne do zaopatrzenia ludności w wodę pitną, do produkcji żywności, zapotrzebowanie w branży elektrociepłowniczej oraz w pozostałych gałęziach przemysłu powoduje poszukiwanie „nowych” źródeł wody. Gdy nałożymy na to wpływ zmian klimatu oraz rosnące koszty kopania coraz głębszych ujęć wody czy wysokie koszty pozyskiwania wody z odsalania to większą uwagę zwracamy ku technologiom ponownego wykorzystania wody. Recykling wody pozwala domykać obieg wody, aby, tam gdzie się da był on układem jak najbliższym zamkniętemu obiegowi. Głównym celem rozporządzenia jest rozwiązanie problemu deficytu wody w krajach Unii Europejskiej i aby to osiągnąć zaproponowano wykorzystanie odzyskanej wody do nawadniania w rolnictwie. Ponowne wykorzystywanie wody jest działaniem związanym z prowadzeniem gospodarki o obiegu zamkniętym oraz z dostosowaniem się do zmian klimatycznych. Rozporządzenie narzuca minimalne wymogi jakie powinna spełniać odzyskana woda tak, aby nie zagrażała życiu i zdrowiu ludzi i zwierząt, a także nie wpływała niekorzystnie na środowisko. Potencjalne zagrożenia związane z wykorzystaniem wody odzyskanej ze ścieków powinny być identyfikowane poprzez zarządzanie ryzykiem, które w myśl projektowanego rozporządzenia oznacza systematyczne zarządzanie, konsekwentnie zapewniające bezpieczeństwo ponownego wykorzystania wody w konkretnym kontekście (przede wszystkim – w kontekście ochrony zdrowia ludzi i zwierząt oraz środowiska). Na początku bieżącego roku Parlament Europejski wprowadził poprawki do propozycji rozporządzenia w sprawie minimalnych wymagań dotyczących ponownego użycia wody przygotowanej przez Komisję Europejską. Projekt ten określa m.in. parametry jakości wody „z odzysku”, częstotliwość jej monitorowania, obowiązki operatorów (oczyszczalni ścieków), sposoby dystrybucji i przechowywania wody oraz plany zarządzania ryzykiem. Rozporządzenie, zostanie prawdopodobnie uchwalone w okresie wakacyjnym. Znaczenie regulacji dla rolnictwa: Wykorzystanie ponowne wody wiąże się z wzięciem odpowiedzialności za jej odpowiedni stan. Woda może zostać ponownie użyta do: – nawadniania użytków rolnych, – nawożenia użytków rolnych (przez dodanie materiałów do gleby, rozprowadzenie na powierzchni, wstrzykiwanie do gruntu, umieszczenie pod powierzchnią gruntu lub mieszanie z warstwami powierzchniowymi gruntu), – nawadniania oraz nawożenia stawów rybnych. Główne zagrożenia z tym związane to: – zagrożenia zdrowia ludzi (pracownicy rolni i ich rodziny –narażeni na bezpośredni kontakt z uzdatnioną wodą ściekową, handlarze żywności, konsumenci produktów rolnych: warzyw, mięsa lub mleka, mieszkańcy obszarów nawadnianych uzdatnionymi ściekami – zwłaszcza dzieci, osoby starsze i osoby z obniżoną odpornością) – zagrożenie skażenia wód gruntowych w obszarach nawadnianych – zagrożenia hodowli roślin. Wg opinii Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi (5.12.2018) dla Komisji Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności, rozporządzenie będzie miało zastosowanie jedynie do podmiotów zamierzających oczyszczać i wprowadzać na rynek odzyskaną wodę pochodzącą z oczyszczalni ścieków komunalnych, zaproponowane minimalne poziomy dotyczące proponowanych kluczowych wskaźników są odpowiednie, a metoda i procedura wydawania zezwoleń na dostarczanie odzyskanej wody wystarczą do zapewnienia wymaganego poziomu bezpieczeństwa publicznego, zarówno rolnikom, jak i konsumentom. Przedstawiony wniosek pozwoli właściwym organom – w trakcie administracyjnej procedury wydawania zezwoleń na dostarczanie odzyskanej wody – stosować bardziej surowe przepisy niż te określone w rozporządzeniu, a także w razie konieczności zmieniać warunki wydawania zezwoleń. (https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-8-2019-044_PL.html#title3) . Rozpatrując potencjalny wpływ proponowanych rozwiązań w zakresie wykorzystania w rolnictwie warto odnieść się do opracowania „Ocena projektu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie minimalnych wymogów dotyczących ponownego wykorzystania wody” https://sdr.gdos.gov.pl/Documents/GW%C5%9A/Ekspertyzy/Warszawa_GDO%C5%9A_etap_2.pdf. Przebieg warsztatów: Obszar tematyczny nr 1 : Ramy regulacyjne dotyczące norm w zakresie ponownego wykorzystania wody. Swoją prezentację na temat zarządzania jakością wody przeznaczonej do ponownego użycia wygłosił prof. Jorg E. Drewes z Technical University of Munich. Dokonano podziału na grupy, w których następnie dyskutowano na temat zasadności rozwiązań proponowanych w projekcie rozporządzenia. Dyskutowane były przede wszystkim takie kwestie zawarte w rozporządzeniu jak: przedmiot i cel regulacji, zakres stosowania, prawidłowość zawartych definicji, udzielanie zezwoleń, zarządzanie ryzykiem oraz ewentualne sankcje. Pierwsza runda grupowych dyskusji przyniosła podobne wnioski z każdej grupy. Najbardziej zainteresowane całym tokiem przygotowania rozporządzenia i efektami jego wdrożenia były kraje południa Europy – głównie Hiszpania, Włochy, Grecja, Cypr i Malta, czyli kraje, które z powodu niewielkich własnych zasobów wody słodkiej szukają efektywnych metod zarządzania zasobami wody. Większość z nich już stosuje wodę z odzysku do nawadniania upraw. W warsztatach uczestniczyła silna grupa z Hiszpanii, a dokładniej z regionu Murcji, który ma najmniejszą roczną wielkość opadów, a jednocześnie w wielu regionach produkcja rolnicza odbywa się przez cały rok. Czynnikiem limitującym jest dostępność wody. Z tego powodu oczyszczone ścieki poddawane są dalszym procesom uzdatniania, aby otrzymać wodę o jakości odpowiedniej do nawadniania upraw – woda Obszar tematyczny nr 2 : Ramy zarządzania ryzykiem w zakresie ponownego wykorzystania wody. Prezentację dotyczącą zarządzania ryzykiem w kontekście projektu rozporządzenia wygłosili za pośrednictwem skype uczestnicy projektu z terenu Lombardii: Beatrice Cantoni, Riccardo Delli Compagni and Jacopo Foschi Department of Civil and Environmental Engineering (DICA). W ocenie zarządzania ryzykiem kluczowe jest postawienie granicy odpowiedzialności. Gdzie kończy się odpowiedzialność stacji odzysku wody? W momencie odprowadzenia wody do rowów jest ona narażona na zanieczyszczenie z innych źródeł. W zarządzaniu stacją uzdatniania ważny jest też aspekt zintegrowanego zarządzania procesem oczyszczania. Oczyszczalnia ścieków i stacja uzdatniania mają swoje normy jakości, które muszą spełnić na wylocie ze swojego systemu, ale żeby stacja uzdatniania mogła efektywnie oczyszczać wodę cały proces należy zintegrować z oczyszczalnią już od pierwszych etapów oczyszczania ścieków, aby zwiększyć efektywność ekonomiczną i jakościową całego procesu. W konsekwencji oczyszczalnia ścieków oraz stacja odzysku wody powinny mieć jednego zarządcę, co znacząco ułatwia spełnienie wymagań. Przy zarządzaniu ryzykiem wspomniany był też aspekt częstotliwości monitorowania jakości odzyskanej wody. Może zamiast dużej liczby badań warto włączyć certyfikację procesu uzdatniania, który długofalowo ograniczyłby koszty częstych badań wody. Omawianym problemem w kontekście wtórnego wykorzystania wody były aspekty społeczne, tzn. uprzedzenie części społeczeństwa do tej metody wynikające z obawy, iż może ona być niebezpieczna. Warto jednak wspomnieć że osoby zgłaszające takie zastrzeżenia nie mają problemu z konsumpcją warzyw pochodzących z krajów ponownie wykorzystujących wodę. A mieszkańcy południa Europy (Hiszpania, Portugalia, Grecja, Włochy), gdzie recykling wody stosuje się od lat oceniają, że dorównuje ona wodzie z rzek czy zasobów podziemnych. Ponadto omówiono zadania, które musi zrealizować operator zakładu oczyszczania w celu opracowania planu zarządzania ryzykiem dotyczącego ponownego wykorzystania wody, określenia dodatkowych wymogów, które należy uwzględnić w zezwoleniu, a także wdrożenia systemów ponownego wykorzystania wody. Obszar tematyczny nr 3 : Najlepsze praktyki Omówione zostały przykładowe zastosowania ponownego wykorzystania wody w takich obszarach jak: zastosowania miejskie, zastosowania rolnicze, zastosowania przemysłowe, zastosowania rekreacyjne, zastosowania środowiskowe. Wskazywano na praktyki stosowane na obszarze każdego z partnerów (dla Województwa Łódzkiego unikalnym przykładem zastosowania ponownego użycia wody w przemyśle była fabryka Biliński specjalizująca się w barwieniu, bieleniu, praniu, uszlachetnianiu i wykańczaniu, a od niedawna także druku cyfrowym dzianin i tkanin). Wśród wymienionych dobrych praktyk ciekawym przykładem było odzyskiwanie wody z buraków cukrowych w trakcie produkcji cukru czy odzysk wody w przemyśle mleczarskim. Podsumowanie: Z puntu widzenia potrzeb i możliwości naszego kraju, na obecną chwilę największe zainteresowanie wdrożeniem unijnego rozporządzenia będzie zapewne związane ze stosowaniem odzyskanej wody do nawodnień upraw przemysłowych, energetycznych czy nasiennych. Jednakże, w przypadku tej kategorii upraw, częstotliwość monitorowania jakości odzyskanej wody wydaje się być za duża. W przypadku tej kategorii warto zastosować certyfikację metody, zamiast wysokiej liczby przebadanych próbek. Ponadto kategorię tą można byłoby rozszerzyć o nawadnianie terenów zielonych. Ogólnie rzecz biorąc odzysk wody w Polsce będzie w najbliższych latach raczej nastawiony na zastosowanie jej w przemyśle, w tym jako chłodziwo w procesie produkcji energii oraz do mycia ulic czy gaszenia pożarów. Zagadnienia opisywane przez profesora Jörga E. Drewesa oraz będące przedmiotem projektu Aquares Interreg Europe, w zakresie wyzwań dotyczących jakości wody przy ponownym jej wykorzystaniu, mogą okazać się pomocne w kontekście planowanej zmiany zapisów dyrektywy ściekowej i prawdopodobnej konieczności pozyskiwania funduszy w najbliższych latach m.in. na dostosowanie oczyszczalni ścieków do nowych wymogów, np. w zakresie zanieczyszczenia mikroplastikiem, substancjami przypominającymi substancje hormonalne itp. Należy bowiem dalej poszerzać wiedzę techniczną w tym zakresie oraz śledzić postępy w legislacji unijnej. [Best_Wordpress_Gallery id=”51″ gal_title=”Oldenburg 3-5.03.20 AQUARES”]
z takiego odzysku stanowi 50% wód używanych do nawodnień w rolnictwie. Nie dziwi zatem fakt dużego zaangażowania krajów południa w cały proces przygotowania tego rozporządzenia, które nakłada dodatkowe normy i procedury w odniesieniu do norm dotyczących jakości ścieków oczyszczonych.
